Z uwagi na fakt, iż stale wzrasta ilość bezskutecznych egzekucji prowadzonych przeciwko spółką z ograniczoną odpowiedzialnością wielu wierzycieli coraz częściej wszczyna powództwo w oparciu o art. 299 k.s.h., przez co częstokroć dochodzi do zaspokojenia ich roszczeń z majątku osobistego członków zarządu przedmiotowych spółek.

Powyższy przepis przewiduje odpowiedzialność osobistą (członkowie zarządu odpowiadają swoim majątkiem prywatnym za całość zobowiązań spółki) oraz solidarną (wszyscy członkowie zarządu odpowiadają za cały dług). Wyżej wskazana odpowiedzialność ma również charakter subsydiarny (tj. posiłkowy), albowiem w pierwszej kolejności wierzyciel musi dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń od spółki, a dopiero, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna od członków jej zarządu.

Zgodnie z linią orzecznictwa Sądu Najwyższego należy wskazać, iż odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponoszą członkowie zarządu, którzy pełnili swoje funkcje podczas powstania zobowiązań lub gdy stały się one wymagalne. Nie mniej jednak równocześnie muszą zaistnieć przesłanki przemawiające za złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości lub otwarcia postępowania układowego [1] . Ponadto podkreślić należy, iż członek zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki również po wykreśleniu jego osoby z Krajowego Rejestru Sądowego, albowiem – z uwagi na fakt deklaratoryjnego charakteru wpisu do KRS – początkowym okresem jego odpowiedzialności jest podjęcie uchwały o powołaniu go do pełnienia funkcji członka zarządu, a nie dokonanie jego wpisu do KRS.

Zakres odpowiedzialności wskazanej w art. 299 k.s.h. jest bardzo szeroki i stanowi wszystkie należności w stosunku do spółki, wobec których egzekucja okazała się bezskuteczna. Zatem wierzyciel może dochodzić od dłużnej spółki również zwrotu kosztów wytoczonego przeciwko niej procesu, jak również odsetek ustawowych za czas opóźnienia oraz kosztów bezskutecznej egzekucji [2]. Jednocześnie, dla powyższego bez znaczenia pozostaje fakt, czy są to należności prywatnoprawne czy też publicznoprawne, osoba będąca członkiem zarządu odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej kontrahentów, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Urzędu Skarbowego oraz z tytułu roszczeń pracowniczych [3].

1 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2015 r., w sprawie o sygn. akt I CSK 580/14.

2 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., w sprawie o sygn. akt III CZP 118/2006.

3 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2015 r., w sprawie o sygn. akt I CSK 772/14.

Pierwszą i podstawową przesłanką odpowiedzialności z art. 299 § 1 k.s.h. jest bezskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko spółce, której to najprostszym sposobem wykazania jest postanowienie komornika sądowego o umorzeniu postępowania egzekucyjnego. Jednakże przedmiotowa egzekucja przeciwko spółce musi być prowadzona z całego jej majątku, a nie jedynie z części majątku (np. tylko nieruchomości), chyba że przedmiot, z którego prowadzona jest egzekucja stanowi jedyny majątek spółki, co wierzyciel winien udowodnić. Podkreślić należy, iż stan bezskuteczności egzekucji z majątku spółki musi zachodzić na dzień zamknięcia rozprawy w sprawie o zapłatę na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. [4] – nie mniej jednak nie jest to stan stały, albowiem może on ulec zmianie np. po wydaniu przez komornika postanowienia o umorzeniu postępowania z powodu bezskuteczności egzekucji z jej mienia, zwłaszcza gdy podmiot nadal istnieje i prowadzi działalność gospodarczą.

4 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2006 r., w sprawie o sygn. akt V CSK 319/06.

Jednakże nie zawsze wszczynanie egzekucji przeciwko spółce będzie konieczne. Albowiem w sytuacji, gdy istnieją oczywiste powody do stwierdzenia, iż postępowanie egzekucyjne nie przyniesie oczekiwanego skutku, bezskuteczność egzekucji może być dowodzona również w inny sposób (np. gdy jedynym majątkiem spółki jest nieruchomość obciążona ponad swoją wartość wierzytelnościami korzystającymi z pierwszeństwa zaspokojenia, bądź wykazanie prowadzenia bezskutecznej egzekucji przez innego wierzyciela spółki). Nadto, dowodem takim będzie także oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub umorzenie postępowania z uwagi na fakt, iż majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania [5].

5 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2007 r., w sprawie o sygn. akt II CSK 301/07.

Nie mniej jednak, sam fakt prowadzenia przeciwko spółce bezskutecznej egzekucji nie jest jeszcze wystarczającą przesłanką do pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności w oparciu o art. 299 k.s.h. z uwagi na § 2 tegoż przepisu, który to wskazuje na pociągniecie członka zarządu do odpowiedzialności w sytuacji, gdy osoba ta nie będzie miała dowodu na wykazania jednej z trzech okoliczności uwalniającej go od odpowiedzialności.

Okolicznościami wyłączającymi odpowiedzialność członków zarządu są:

a) złożenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub podanie o otwarcie postępowania układowego - „czas właściwy" do zgłoszenia upadłości to czas, w jakim zarząd spółki, nie będący w stanie zrealizować zobowiązań względem wszystkich jej wierzycieli, winien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości.

Sąd Najwyższy w swym wyroku z dnia 24 września 2008 r. (sygn. akt II CSK 142/08) uznał, iż „właściwym czasem” nie jest moment, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na częściowe zaspokojenie wierzycieli i kosztów postępowania upadłościowego. Właściwym czasem na zgłoszenie wniosku jest moment, w którym co prawda wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. Uwolnić od odpowiedzialności może tylko wniosek o ogłoszenie upadłości, który został złożony skutecznie, a nie zwrócony przez sąd z przyczyn formalnych.

b) nie zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub otwarcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy – pozwany członek zarządu powinien przede wszystkim wykazać, iż jego działanie nie było bezprawne, a tym samym nie naruszył on swoich obowiązków, a jeżeli doszło już do ich naruszenia, to było ono niezawinione.

Brak winy będzie przesłanką uwalniającą od odpowiedzialności w sytuacji, gdy członek zarządu wykaże, iż z obiektywnie uzasadnionych przyczyn nie był w stanie złożyć stosownego wniosku – za taką obiektywnie uzasadnioną okoliczność można uznać chorobę uniemożliwiającą prowadzenie spraw spółki, jak również długotrwała nieobecność spowodowaną wyjazdem służbowym poza granice kraju. Jednakże za taką okoliczność nie uchodzi dokonany między członkami zarządu podział kompetencji (tj. iż zakres ich zadań i obowiązków nie obejmował prowadzenia spraw finansowych, a tym bardziej nie byli informowani o sytuacji finansowej spółki i jej zobowiązaniach).

c) pomimo niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub o otwarcie postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Oznacza to konieczność udowodnienia przed sądem, że nawet gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości lub o otwarcie postępowania układowego został zgłoszony we właściwym czasie, to wierzyciel i tak nie uzyskałby zaspokojenia. Wykazanie tej przesłanki w praktyce jest jednak wyjątkowo trudne.

Do roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko członkom jej zarządu mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (art. 442 1 § 1 k.c.) z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany (tutaj wierzyciel) dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Termin przedawnienia w przypadku roszczenia z art. 299 k.s.h. biegnie na ogół od dnia, w którym możliwe było stwierdzenie bezskuteczności egzekucji wierzytelności objętej tytułem egzekucyjnym wystawionym przeciwko spółce, albowiem z reguły właśnie w tym czasie wierzyciel spółki dowiaduje się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Zatem po upływie trzech lat od momentu uzyskania przez wierzyciela wiadomości, iż dochodzenie roszczeń wobec spółki jest bezskuteczne, roszczenie to przedawnia się, a pozwany członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności podnosząc zarzut przedawnienia. Istotne jest przy tym to, iż nie może on podnosić względem wierzycieli spółki zarzutu przedawnienia roszczenia, którego egzekucja okazała się bezskuteczna.

Porady prawne Leszno