Przed przystąpieniem do głównego tematu niniejszego wpisu, jakim jest obrona przed bezprawnym działaniem komornika w postępowaniu egzekucyjnym należy wskazać, iż samo postępowanie egzekucyjne musi być prowadzone w oparciu o tytuł wykonawczy (tj. tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności) wydany przez sąd.

Nie mniej jednak nie oznacza to, iż stanowi on ostateczną drogę dla rozpoczęcia postępowania egzekucyjnego, a wszystkie działania komornika za konieczne. Oczywiście najlepszym sposobem na uchronieniem się przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego jest niedopuszczenie do niego poprzez podjęcie odpowiednich działań już na etapie ewentualnego wezwania do uregulowania swojego zobowiązania bądź postępowania toczonego bezpośrednio przed sądem. Jednakże co można zrobić, gdy już nie ma takiej możliwości, a wierzyciel złożył do komornika stosowny wniosek wraz z tytułem wykonawczym? Legalnych możliwości obrony przed działaniem komornika jest kilka, mniej zgodnych z prawem jest kilkanaście.

Pierwszym z nich jest powództwo przeciwegzekucyjne składane do sądu, jakie przysługuje dłużnikowi bądź osobie trzeciej wobec której egzekucja nie toczy się w sposób bezpośredni. Podkreślić należy, iż powództwo przeciwegzekucyjne ma na celu uchylenie tytułu wykonawczego, a jeżeli tytuł wykonawczy zostanie uchylony lub uchylona zostanie jego wykonalność, to samo postępowanie egzekucyjne musi być wstrzymane.

Najlepsze porady prawne Leszno - Zapraszamy!

Powództwa przeciwegzekucyjne dzielą się na:

a) powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, na podstawie którego komornik prowadzi egzekucję – nazywane powództwem opozycyjnym, które może być wytoczone jedynie przez dłużnika, uregulowane w art. 840 k.p.c.;

b) powództwo o zwolnienie spod egzekucji, nazywane inaczej powództwami interwencyjnymi – nazywane powództwem interwencyjnym, które może być wytoczone przez osobę trzecią wobec której egzekucja bezpośrednio się nie toczy, uregulowane w art. 841 k.p.c.

Dłużnik może pozbawić tytułu wykonawczego wykonalności w postępowaniu przeciwegzekucyjnym opozycyjnym jeśli:

1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;

2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie;

3) małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.

Powołując się na fakt wygaśnięcia zobowiązania lub niemożność jego egzekucji należy pamiętać o tym, że zdarzenie to musi istnieć już w chwili wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego. Zdarzeniami takimi są m.in.: wykonanie zobowiązania, świadczenie w miejsce wypełnienia, potrącenie, odnowienie, niemożność świadczenia, za którą dłużnik nie odpowiada, dobrowolne zwolnienie z długu, przedawnienie. Szczególnie często dłużnicy powołują się na przedawnienie jako podstawę powództw przeciwegzekucyjnych. Fakt przedawnienia może stanowić podstawę powództwa przewidzianego w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. [1].

Nie można natomiast domagać się uchylenia tytułu wykonawczego wykonalności jedynie w oparciu o zasady współżycia społecznego (a więc np. wyjątkowo trudna sytuacja dłużnika). Nie może to stanowić samodzielnej podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego [2].

Natomiast powództwo interwencyjne może zostać wytoczone przez osobę trzecią, której prawa zostały naruszone w trakcie egzekucji. Kancelaria Prawna Leszno zauważa, że najczęstszym przykładem naruszeń jest egzekucja cudzych rzeczy. Powództwo takie ma więc zniweczyć niezgodne z prawem zajęcie określonych przedmiotów, które nie są własnością dłużnika. Powództwo takie można wytoczyć jedynie po wszczęciu postępowania egzekucyjnego i dopiero po zajęciu przez komornika przedmiotów stanowiących majątek osoby trzeciej.

Powództwa przeciwegzekucyjne nie mogą prowadzić do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem. Ma ono jedynie na celu zakwestionowanie zgodności z prawem samej egzekucji. Wyłączona jest więc możliwość powoływania się na jego rzekomą niesłuszność i zarzucanie, że egzekwowanie nakazu zapłaty narusza zasady współżycia społecznego [3].

1 Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 1969 r., w sprawie o sygn. akt II CZ 37/69; orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1972 r., w sprawie o sygn. akt I CZ 35/72.

2 Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1955 r., w sprawie o sygn. akt IV CR 393/55.

3 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1972 r., w sprawie o sygn. akt II PR 372/72.

Powództwo dłużnik może wytoczyć zarówno po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, jak i przed jego wszczęciem, po to by już wtedy zapobiec jego wszczęciu i prowadzeniu. Powinno być ono wytoczone przeciwko wierzycielowi.

W świetle art. 843 § 1 k.p.c. powództwo wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzi się egzekucję. Gdyby z kolei egzekucji jeszcze nie wszczęto, powództwo przeciwegzekucyjne opozycyjne wytacza się według przepisów o właściwości ogólnej (art. 843 k.p.c.). Z uwagi na fakt, iż przepisy szczególne o właściwości w odniesieniu do powództw przeciwegzekucyjnych dotyczą jedynie materii właściwości miejscowej, to właściwość rzeczową należy rozpatrywać według przepisów ogólnych. Z tego względu, właściwym rzeczowo jest albo sąd rejonowy, albo sąd okręgowy w zależności od wartości przedmiotu sporu albo charakteru stron. Właściwość miejscowa ma w tym przypadku przymiot właściwości wyłącznej, a zatem nie można zawrzeć klauzuli prorogacyjnej na podstawie art. 46 k.p.c.

Drugim sposobem obrony jest wniesienie skargi na czynności komornika stanowiącej podstawowy środek zaskarżenia czynności komornika, która to zarazem jest środkiem nadzoru sądu nad komornikiem. Służy ona, co do zasady, na wszelkie czynności komornika - rozstrzygające i faktyczne - oraz na zaniechanie dokonania przez niego czynności. Nieliczne czynności komornika nie podlegają zaskarżeniu skargą, np. plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji, tzw. czynności wewnętrzne komornika, czyli czynności, które nie wywołują skutków dla postępowania egzekucyjnego (np. działania dotyczące zarządzania kancelarią, prowadzenie księgowości), oraz, co podkreśla się w piśmiennictwie, te czynności, których negatywnych skutków nie da się usunąć za pomocą skargi. Od dnia 8 września 2016 r. (tj. od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej z dnia 10 lipca 2015r.) skarga nie przysługuje zatem na zarządzenie komornika o wezwaniu do usunięcia braków pisma (skargę można wnieść dopiero na zarządzenie o zwrocie pisma ze względu na nieuzupełnienie braków formalnych. W piśmiennictwie podkreśla się, że komentowany przepis nie dotyczy zarządzenia komornika wzywającego do usunięcia braków fiskalnych pisma, czyli wzywającego do opłacenia pisma albo wzywającego wierzyciela do uiszczenia zaliczki. Skarga nie przysługuje na zawiadomienie o terminie czynności, przy czym dotyczy to wyłącznie uprzedniego zawiadomienia, które jest dokonywane przez komornika w przypadkach przewidzianych w przepisach. Niedopuszczalność skargi na czynności komornika nie odnosi się do zawiadomień dokonywanych na podstawie art. 763 k.p.c. Zgodnie z art. 767 § 1 1 k.p.c. skarga nie przysługuje ponadto na uiszczenie przez komornika podatku od towarów i usług, co odnosi się do czynności polegającej na uiszczeniu tego podatku jako należnego od ceny uzyskanej z tytułu sprzedaży egzekucyjnej, ponieważ rozstrzygnięcie o zwrocie nadpłaconego podatku należy do organu podatkowego i powinno nastąpić w postępowaniu podatkowym.

Legitymację do wniesienia skargi posiada przede wszystkim strona i może z niej skorzystać zawsze, jeśli tylko uzna to za potrzebne w obliczu konkretnego działania lub zaniechania komornika. Istnieje także możliwość złożenia skargi przez „inną osobę”, a zatem również niebędącą uczestnikiem postępowania. Osoba trzecia jednak musi przy tym wykazać istnienie interesu prawnego, tj. powołać się na to, że jej prawa zostały przez czynność lub zaniechanie komornika naruszone lub zagrożone. W tym ostatnim przypadku chodzi o stan hipotetycznego zagrożenia prawa skarżącego. Pojęcie zagrożenia prawa przez czynność komornika dotyczy skutków, które mogą, ale nie muszą powstać w przyszłości. Byłemu zastępcy komornika sądowego, który wyegzekwował sumę podlegającą egzekucji lub jej część, nie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu rozstrzygające skargę na czynności w przedmiocie kosztów postępowania egzekucyjnego [4].

4 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2011 r., w sprawie o sygn. akt III CZP 2/11.

W kwestii formy skargi na czynności komornika w piśmiennictwie zarysowały się dwa poglądy. W myśl pierwszego z nich skarga powinna być sporządzona w formie pisemnej. Zgodnie z odmiennym stanowiskiem strona skarżąca nie jest zobligowana do zachowania formy pisemnej skargi, lecz stawia jedynie wymóg zachowania warunków pisma procesowego. Wydaje się, że należy się opowiedzieć za pierwszym z przedstawionych poglądów. W konsekwencji należy przyjąć, że możliwość zgłoszenia skargi w formie ustnej następuje wyjątkowo, tylko gdy wyraźnie przewiduje to przepis szczególny. Począwszy od dnia 8 września 2016 r. przepisy dopuszczają możliwość wnoszenia pism w postępowaniu egzekucyjnym za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, co dotyczy również skargi na czynności komornika.

Skargę można oprzeć na wszelkich zarzutach, z wyjątkiem zarzutów materialnoprawnych. Podkreśla się bowiem, że skarga stanowi środek obrony formalnej (zmierza do zapewnienia zgodnego z prawem procesowym przebiegu postępowania egzekucyjnego), a nie obrony merytorycznej (ukierunkowanej na badanie dopuszczalności i zasadności egzekucji).

Sądem właściwy miejscowo do rozpoznania skargi co do zasady jest ten sąd rejonowy, przy którym działa komornik. Wyjątkowo, w sytuacji gdy wierzyciel dokonał wyboru komornika innego niż przewidziany w przepisach ustawowych, skargę należy wnieść do sądu, który byłby właściwy według ogólnych zasad (tj. do sądu, przy którym działa ten komornik, który zgodnie z regulacją ustawową byłby właściwy miejscowo w danej sprawie). Zgodnie z art. 767 § 5 k.p.c. skargę wnosi się do komornika, który dokonał zaskarżonej czynności lub zaniechał jej dokonania.

Skargę należy złożyć w terminie tygodniowym, choć niekiedy przepisy szczególne przewidują konieczność niezwłocznego zgłoszenia skargi, np. przy egzekucji z ruchomości (art. 870 § 1 k.p.c.) oraz przy egzekucji z nieruchomości (art. 986 k.p.c.), lub wskazują dłuższy termin (art. 950 k.p.c.). Termin tygodniowy liczony jest różnie, w zależności od tego, czy skargą objęte jest dokonanie, czy też zaniechanie dokonania czynności przez komornika, oraz od tego, czy skarżący był uprzedzony o terminie dokonania czynności zawiadomieniem lub był przy czynności obecny, czy też został o czynności zawiadomiony już po jej dokonaniu albo o czynności dowiedział w inny sposób niż z zawiadomienia. Zgodnie z § 4 komentowanego przepisu tygodniowy termin do wniesienia skargi biegnie od daty, w której skarżący powziął wiadomość o dokonanej czynności (w razie braku zawiadomienia go o dokonaniu czynności), albo od dnia, w którym czynność powinna być dokonana (w przypadku skargi na zaniechanie dokonania czynności przez komornika). Na tle nowego brzmienia przepisu można jednak mieć wątpliwości, od kiedy rozpoczyna się bieg terminu do wniesienia skargi, jeśli komornik wysłał danej osobie zawiadomienie o tym, że dokonał czynności, a osoba ta dowiedziała się o dokonanej czynności przed doręczeniem zawiadomienia. Wydaje się, że w takiej sytuacji termin należy liczyć od daty tego zdarzenia, które nastąpiło wcześniej. Termin do wniesienia skargi podlega przywróceniu na zasadach ogólnych. Skutki uchybienia terminowi określa art. 767 3 k.p.c.

Komornik ma możliwość uwzględnienia zarzutów skarżącego bez przekazywania sprawy na drogę sądową. Jeżeli komornik skargi nie uwzględnia w całości, wówczas ma obowiązek sporządzenia uzasadnienia dokonania zaskarżonej czynności lub przyczyn jej zaniechania i przekazania go wraz z aktami sprawy do sądu. Czynności tych powinien dokonać w terminie 3 dni, który to termin, jak zaznacza się w piśmiennictwie, ma charakter instrukcyjny. Przyspieszenie postępowania stanowi również cel unormowania, które przewiduje tygodniowy termin instrukcyjny dla sądu do rozpoznania skargi.

Pozostałe sposoby obrony przed działaniami podejmowanymi przez komornika są przeróżne, często są mniej lub bardziej zgodne z prawem. Wiele osób dogaduje się ze swoim pracodawcą, aby ten obniżył ich oficjalne wynagrodzenie do stawki minimalnej, a resztę wypłacał „pod stołem”. Wynagrodzenie minimalne nie podlega bowiem egzekucji. Ten sposób to jednak proszenie się o dodatkowe kłopoty ze strony urzędu skarbowego lub choćby nieuczciwego pracodawcy. Niektórzy dłużnicy próbują również dojść do porozumienia z wierzycielem, który może wydać stosowny wniosek do komornika, aby te zwolnił zajęte konto bankowe lub inne mienie. Często w takich sytuacjach komornikowi, któremu nie chce się organizować licytacji, wystarcza to, że dłużnik spłaca swój dług dobrowolnie w „znośnej” wysokości i pewnych odstępach czasu.

Renta powinna zostać przyznana na taki okres, w jakim to okresie występują trwałe przesłanki przemawiające za jej zasądzeniem – nie zawsze wymagane jest wskazanie terminu końcowego świadczenia renty na rzecz poszkodowanego. Orzeczenie, w którym sąd orzeka o obowiązku zapłaty renty ma jedynie charakter deklaratoryjny, a zatem nie ma przeszkód, ażeby osoba poszkodowana żądała zapłaty renty również za okres poprzedzający wytoczenie powództwa. Nie mniej jednak, zasądzenie renty odszkodowawczej bez określenia terminu końcowego nie jest związane z jakimkolwiek ryzykiem po stronie zobowiązanego do świadczenia, albowiem w przypadku postępu medycyny, poprawy stanu zdrowia osoby poszkodowanej oraz uzyskania przez nią zdolność do pracy, na podstawie art. 907 § 2 k.c. dłużnik (tj. zobowiązany) może wystąpić z powództwem o zmianę jej wysokości, bądź ustalenie wygaśnięcia swego obowiązku.

W sytuacji zasądzenia renty odszkodowawczej, nowe okoliczności, będące podstawą dla stwierdzenia zmiany stosunków, mogą dotyczyć sfery osobistej uprawnionego do renty bądź też zobowiązanego do świadczenia tytułu, jak również kwestii o charakterze obiektywnym.

Porady prawne Leszno